Σταθερή, με θετικές ενδείξεις σε κάποιους τομείς, αλλά με νέες επικίνδυνες προκλήσεις, χαρακτηρίζει την κατάσταση, η ετήσια έκθεση της ΕΕ για τη χρήση και τη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών στην Ευρώπη, η οποία δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα.
Σύμφωνα με αυτήν, η ηρωίνη συμμετέχει λιγότερο απ' ό,τι στο παρελθόν στο πρόβλημα των ναρκωτικών στην Ευρώπη, ενώ αυξάνεται η χρήση των διεγερτικών ουσιών, των συνθετικών ναρκωτικών, συνθετικής κάνναβης και των φαρμακευτικών προϊόντων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η συνολικά θετική τάση σε επίπεδο ΕΕ, έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τις ανησυχητικές εξελίξεις που παρατηρούνται σε κάποιες χώρες.
Ενδεικτικά, αναφέρονται τα στοιχεία για τους θανάτους από υπερβολική δόση και τις συνδεόμενες με τη χρήση ναρκωτικών μολύνσεις από τον ιό HIV, δύο από τις σοβαρότερες συνέπειες της χρήσης. Παρά τις πτωτικές τάσεις για την ηρωίνη, οι ερευνητές εκφράζουν μεγάλη ανησυχία για τα υποκατάστατά της. Αν και οι εκτιμήσεις για την παγκόσμια παραγωγή ηρωίνης παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, συνολικά οι δείκτες για την ηρωίνη παραμένουν σε γενικές γραμμές αμετάβλητοι ή ακολουθούν πτωτική τάση.
Αντικαθιστούν την ηρωίνη με άλλες θανατηφόρες ουσίες
Ωστόσο, αυτές οι θετικές εξελίξεις τίθενται εν αμφιβόλω από κάποια εθνικά δεδομένα. Οι πρόσφατες επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV σε χρήστες ναρκωτικών σε Ελλάδα και Ρουμανία, σε συνδυασμό με τα συνεχιζόμενα προβλήματα σε κάποιες χώρες της Βαλτικής, ανακόπτουν την πρόοδο όσον αφορά τη μείωση του αριθμού των νέων κρουσμάτων μόλυνσης λόγω χρήσης ναρκωτικών στην Ευρώπη. Η εξέλιξη αυτή φαίνεται εν μέρει να σχετίζεται με την υποκατάσταση της ηρωίνης από άλλες ουσίες, μεταξύ άλλων συνθετικά οπιοειδή και διεγερτικά.
Ενώ ο αριθμός των θανάτων που συνδέονται με χρήση ηρωίνης μειώνεται, ο αριθμός των θανάτων που συνδέονται με χρήση συνθετικών οπιοειδών αυξάνεται σε κάποιες χώρες και έχει πλέον ξεπεράσει τον αριθμό των θανάτων που οφείλονται στην ηρωίνη. Τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών που αναφέρονται στην Εσθονία, για παράδειγμα, σχετίζονται με τη χρήση ουσιών που ανήκουν στην οικογένεια της φαιντανύλης, ενός υψηλής δραστικότητας συνθετικού οπιοειδούς.
Το 2013, το EMCDDA (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά) συνέχισε να λαμβάνει αναφορές για την εμφάνιση τόσο ελεγχόμενων όσο και μη ελεγχόμενων φαιντανυλών στην αγορά ναρκωτικών, στην Ευρώπη. Ανάμεσα στις ουσίες που κοινοποιήθηκαν μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ, το 2013, ήταν και μία φαιντανύλη που δεν είχε κυκλοφορήσει ποτέ στο παρελθόν. Η ανίχνευση της παρουσίας των ουσιών αυτών είναι ιδιαίτερα δυσχερής, καθώς στα τοξικολογικά δείγματα, συνήθως, περιέχονται σε πολύ μικρές ποσότητες.
Τα περισσότερα περιστατικά υπερδοσολογίας παρατηρούνται σε χρήστες που έχουν καταναλώσει περισσότερες της μίας ουσίες και, ως εκ τούτου, η τεκμηρίωση της αιτιολογικής σχέσης συχνά αποδεικνύεται προβληματική. Με δεδομένη τη συνεχή διάθεση νέων ψυχοδραστικών ουσιών στις αγορές ναρκωτικών, εκφράζεται η ανησυχία ότι μπορεί να διαλάθουν της προσοχής λιγότερο γνωστές και λιγότερο μελετημένες ουσίες, που έχουν συντελέσει στα θανατηφόρα περιστατικά. Η υψηλή δραστικότητα ορισμένων συνθετικών ουσιών περιπλέκει περαιτέρω την ανίχνευσή τους, δεδομένου ότι οι συγκεντρώσεις τους στο αίμα είναι πολύ χαμηλές.
Πάνω από 350 νέα επικίνδυνα ναρκωτικά στο μικροσκόπιο των ειδικών
Το 2013 κοινοποιήθηκαν, μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ, 81 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, ανεβάζοντας τον αριθμό των παρακολουθούμενων ουσιών σε περισσότερες από 350. Επίσημες αξιολογήσεις κινδύνου διενεργούνται για ουσίες για τις οποίες υπάρχουν υποψίες ότι προκαλούν σημαντικές επιβλαβείς συνέπειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το 2013, διενεργήθηκε αξιολόγηση κινδύνου για δύο ουσίες, ενώ έως τον Απρίλιο του 2014 διενεργήθηκε αξιολόγηση κινδύνου για τέσσερις ακόμη και αναμένονται περισσότερες.
Ανησυχητικές είναι οι ενδείξεις ότι οι παραγωγοί ναρκωτικών, στρέφονται στη μεθαμφεταμίνη και την πωλούν σε περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, αυτό το γεγονός «αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη εξέλιξη, την υιοθέτηση δηλαδή, από τις εγκληματικές ομάδες, μιας καιροσκοπικής προσέγγισης που χαρακτηρίζεται πλέον από τη διακίνηση περισσότερων του ενός διασυνδεόμενων προϊόντων χρήσης. Αυτό αποδεικνύεται και από τις εγκληματικές ομάδες που στο παρελθόν εμπλέκονταν στη διακίνηση ηρωίνης και πλέον αναφέρεται ότι διακινούν κοκαΐνη και μεθαμφεταμίνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χρησιμοποιώντας τις καθιερωμένες οδούς διακίνησης της ηρωίνης».
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι νέες αναφορές για κάπνισμα μεθαμφεταμίνης σε Ελλάδα και Τουρκία, κάτι που δεν είχε παρατηρηθεί στο παρελθόν, με δεδομένους τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονεί για την υγεία η χρήση της ουσίας με τον τρόπο αυτόν. «Ο αυξανόμενος δυναμισμός, η παγκοσμιοποίηση και η καινοτομία της σύγχρονης αγοράς ναρκωτικών αποδεικνύεται επίσης από την επανεμφάνιση υψηλής ποιότητας «έκστασης» σε σκόνη και δισκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αλλού. Αυτό είναι μάλλον απόρροια των εισαγωγών εκ μέρους των παράνομων παραγωγών μη ελεγχόμενων ή «μεταμφιεσμένων»χημικών ουσιών για την παρασκευή "έκστασης"» αναφέρεται στα συμπεράσματα της έκθεσης.
Πρόσφατα, η EUROPOL κατέγραψε στο Βέλγιο την εξάρθρωση των δύο μεγαλύτερων μονάδων παραγωγής ναρκωτικών -που εντοπίστηκαν ποτέ- εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες είχαν τη δυνατότητα ταχείας παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων MDMA (3,4-μεθυλενοδιοξυ μεθαμφεταμίνη).
Αμετάβλητη η χρήση κάνναβης στην Ευρώπη
Στην Ευρώπη, σε αντίθεση με άλλες περιοχές του κόσμου, η χρήση κάνναβης φαίνεται συνολικά να παραμένει αμετάβλητη ή και να ακολουθεί πτωτική τάση, ιδίως στις νεότερες ηλικιακές ομάδες. Η εικόνα, πάντως, δεν χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία. Σε αρκετές χώρες, στις οποίες καταγράφονταν ανέκαθεν χαμηλά ποσοστά επικράτησης, πρόσφατα παρατηρήθηκε αύξηση της χρήσης. «Σε αντίθεση με τον πολιτικό διάλογο που επικεντρώνεται στη διερεύνηση των κανονιστικών επιλογών, οι εξελίξεις στην πράξη επικεντρώνονται πρωτίστως στα μέτρα αντιμετώπισης των κοινωνικών προβλημάτων και των επιβλαβών συνεπειών, που συνδέονται με την παραγωγή και τη χρήση κάνναβης. Γίνονται καλύτερα κατανοητές οι συνέπειες των διαφόρων προτύπων χρήσης κάνναβης για την υγεία. Αυξάνεται η διαθεσιμότητα και η κάλυψη των θέσεων θεραπείας για προβληματικούς χρήστες κάνναβης, παρότι ο αριθμός των χρηστών κάνναβης που ξεκινούν θεραπεία απεξάρτησης σε εξειδικευμένα κέντρα έχει σταθεροποιηθεί» επισημαίνεται και διαπιστώνεται, για μία ακόμη φορά, ότι η κάνναβη αποτελεί τη συχνότερα αναφερόμενη ουσία χρήσης από όσους ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά στη ζωή τους.
Η έκθεση τέλος αναδεικνύει ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα που σχετίζεται με τον «παλαιό» πληθυσμό των χρηστών. Η Ευρώπη πλέον καλείται να περιθάλψει έναν γηράσκοντα πληθυσμό ενεργών και πρώην χρηστών ηρωίνης, πολλοί εκ των οποίων ανήκουν σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Στο πλαίσιο αυτό, αυξάνεται το ενδιαφέρον, από τη σκοπιά της πολιτικής, για το τι ακριβώς συνιστά θεραπεία και κοινωνική επανένταξη. Εξάλλου, όσο γερνά ο πληθυσμός των χρηστών, αναμένεται να γίνεται πιο ευάλωτος σε μια σειρά από προβλήματα υγείας.