Μεγάλες αλλαγές στο εκλογικό σύστημα προτείνει το Ποτάμι, επισημαίνοντας πως το σημερινό «ευθύνεται για πολλές από τις παθογένειες της πολιτικής ζωής».
«Σήμερα, 41 χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι ήρθε η ώρα για μια μεγάλη τομή στη λειτουργία της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ήρθε η ώρα για γενναίες αποφάσεις, που θα αλλάξουν πλήρως τη σχέση πολιτών – πολιτικής. Η αλλαγή αυτή μπορεί να γίνει μέσα από μεγάλες τομές και μια τέτοια τομή είναι ένα εντελώς νέο εκλογικό σύστημα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Το Ποτάμι σημειώνει ότι χρειάζεται να καθιερωθεί ένα εκλογικό σύστημα, που θα αποβλέπει στην εξυγίανση του πολιτικού συστήματος και θα ενισχύει την αντιπροσωπευτικότητα, μέσω του εντιμότερου τρόπου εκλογής βουλευτών και κομμάτων.
1. Μείωση αριθμού βουλευτών:
Ο αριθμός των βουλευτών μειώνεται κατά 45. Από τους 300 που είναι σήμερα, θα εκλέγονται 250 στην Ελλάδα και 5 από τους Έλληνες του εξωτερικού. Ο αριθμός αυτός μπορεί να ανέβει, αν το πρώτο κόμμα εκλέξει στις μονοεδρικές περιφέρειες περισσότερους βουλευτές, από αυτούς που αναλογούν στο ποσοστό του. Τότε, δεν χάνει κάποιες από τις μονοεδρικές, αλλά αυξάνεται ο αριθμός των βουλευτών (δικλείδα «υπεραντιπροσώπευσης»). Η μείωση του αριθμού των βουλευτών υπαγορεύει, φυσικά, την αριθμητική προσαρμογή στον Κανονισμό της Βουλής (συνθέσεις επιτροπών, πλειοψηφίες κλπ).
2. Η «Διπλή» ψήφος:
Κάθε εκλογέας διαθέτει δύο ψήφους:
- Την πρώτη ψήφο στη μονοεδρική περιοχή, που σε ενιαίο ψηφοδέλτιο αναγράφονται τα ονόματα των υποψηφίων βουλευτών και δίπλα το όνομα του κόμματος το οποίο εκπροσωπούν. Ο εκλογέας βάζει σταυρό στον υποψήφιο της προτίμησής του. Η ψήφος αυτή μετράει μόνο για την εκλογή στην μονοεδρική περιφέρεια. Κάθε κόμμα ορίζει έναν μόνο υποψήφιο. Σε περίπτωση αδυναμίας ή οποιουδήποτε προβλήματος του εκλεγέντος να ασκήσει τα καθήκοντά του, διενεργούνται επαναληπτικές εκλογές.
- Την δεύτερη ψήφο στην πολυεδρική (ευρεία) περιφέρεια ο εκλογέας επιλέγει το ψηφοδέλτιο του κόμματος που επιθυμεί, δίχως να βάλει σταυρό. Η εκλογή γίνεται με βάση τη σειρά της λίστας. Η δεύτερη αυτή ψήφος είναι η αποφασιστική και κρίσιμη ψήφος. Αυτή, δηλαδή, που καθορίζει τον αριθμό των εδρών, που θα λάβει κάθε κόμμα στη επικράτεια.
Οποιοσδήποτε δύναται να είναι υποψήφιος και σε μονοεδρική και στην ευρεία περιφέρεια.
Το πλεονέκτημα της διπλής ψήφου είναι ότι με αυτό τον τρόπο, ο ψηφοφόρος έχει τη δυνατότητα να ψηφίσει τον υποψήφιο που επιθυμεί στη μονοεδρική, ακόμη και αν ανήκει σε άλλο κόμμα από αυτό που ψηφίζει στην ευρεία περιφέρεια και να επιλέξει για την επικράτεια το κόμμα που επιθυμεί.
3. Τρόπος εκλογής βουλευτών:
Οι βουλευτές εκλέγονται ως εξής: 140 σε μονοεδρικές περιφέρειες και 110 από λίστες σε ευρείες περιφέρειες.
Οι περιφέρεις είναι οι 7 διοικητικές περιφέρειες της χώρας:
- Αττική,
- Πελοπόννησος – Δυτική Ελλάδα – Ιόνια Νησιά,
- Ήπειρος – Δυτική Μακεδονία,
- Μακεδονία – Θράκη
- Θεσσαλία – Στερεά Ελλάδα
- Νησιά του Αιγαίου,
- Κρήτη.
Η διαίρεση της χώρας σε μονοεδρικές περιφέρειες γίνεται από ειδική επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών, με τη συμμετοχή εκπροσώπων των κοινοβουλευτικών κομμάτων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Για τον ορισμό των μονοεδρικών, εκτός από τα πληθυσμιακά κριτήρια, λαμβάνονται υπόψη οι όροι γεωγραφικής συνέχειας και διοικητικής διαίρεσης, ώστε να εκπροσωπούνται όλοι οι νομοί. Σε κάποιες περιπτώσεις θα μπορούσε να εξεταστεί η δημιουργία ολιγοεδρικών, αντί μονοεδρικών περιφερειών.
Η διαίρεση δεν είναι μόνιμη και μπορεί τα όρια μιας εκλογικής περιφέρειας να αλλάζουν, αν αλλάξουν τα πληθυσμιακά δεδομένα της περιφέρειας αυτής.
4. Κατάργηση bonus:
Το bonus των 50 εδρών καταργείται. Το πρώτο κόμμα λαμβάνει bonus μισή έδρα για κάθε εκλογική μονάδα (π.χ. 18 έδρες για 36%) των ψήφων. Αν υπάρχει υπόλοιπο, για να κατακυρωθεί επιπλέον έδρα υπέρ του πρώτου κόμματος, πρέπει το υπόλοιπο αυτό να υπερβαίνει τη μονάδα (π.χ. με 37,01% οι έδρες γίνονται 19, με 36,99% οι έδρες του bonus μένουν 18).
Με αυτό τον τρόπο, το σύστημα γίνεται πιο αναλογικό και ταυτόχρονα ενισχύεται το πρώτο κόμμα, ώστε να δίνεται μεγαλύτερη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης. Το ότι το bonus δεν είναι σταθερό, λαμβάνει υπόψιν τις διαθέσεις του εκλογικού σώματος, ώστε να μην παρατηρείται το εξωφρενικό – κόμμα με 19% να παίρνει bonus περισσότερες έδρες από αυτές της κατανομής.
To bonus της μισής έδρας για κάθε εκλογική μονάδα ισχύει και για συνασπισμούς κομμάτων, που έχουν λάβει τις περισσότερες ψήφους κι όχι μόνο για κόμματα, όπως ισχύει σήμερα.
5. Όριο εισόδου στη Βουλή:
Το όριο του 3% ψήφων παραμένει για τη συμμετοχή ενός κόμματος στην πανελλαδική κατανομή. Για να εκλεγεί κάποιος σε μονοεδρική περιφέρεια, πρέπει επίσης το κόμμα του να έχει τουλάχιστον 3% πανελλαδικά.
6. Κατανομή εδρών:
Οι έδρες των ευρέων περιφερειών κατανέμονται αναλογικά, αφού αφαιρεθεί το bonus και ο αριθμός των εδρών που έχουν κατακυρωθεί στις μονοεδρικές περιφέρειες. Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι το πρώτο κόμμα λαμβάνει 40% και κερδίζει 100 από τις 140 μονοεδρικές και παίρνει bonus άλλες 20 έδρες, δεν δικαιούται έδρες από τις ευρείες περιφέρειες.
Για να καθοριστεί ο αριθμός των εδρών, το σύνολο των ψήφων στην περιφέρεια πολλαπλασιάζεται με τον αριθμό των εδρών, μετά την αφαίρεση του bonus. Το γινόμενο διαιρείται με τον πανελλαδικό αριθμό των ψήφων. Οι έδρες που δικαιούται είναι το ακέραιο μέρος του πηλίκου της διαίρεσης. Όσες έδρες μένουν, πηγαίνουν στους σχηματισμούς που έχουν τα περισσότερα υπόλοιπα. Η κατανομή αρχίζει από το μικρότερο κόμμα προς το μεγαλύτερο.
Στο νέο εκλογικό σύστημα δεν προβλέπονται βουλευτές Επικρατείας.
7. Εκδημοκρατισμός πολιτικών κομμάτων:
Από τη στιγμή που το ποσοστό του κάθε κόμματος εξαρτάται από τις πολυεδρικές περιφέρειες και οι βουλευτές σ’ αυτές εκλέγονται με λίστα, καθίστανται αναγκαίες εσωκομματικές διαδικασίες για τον καθορισμό της σειράς εκλογής. Το νέο σύστημα προάγει την δημοκρατία στο εσωτερικό των κομμάτων, ενισχύοντας το ρόλο των μελών και των τοπικών κοινωνιών στην επιλογή των υποψηφίων.
Η διαδικασία ανάδειξης των υποψηφίων από τα κόμματα θα μπορούσε να προβλέπεται και νομοθετικά, όπως γίνεται στην Γερμανία.
Δικαίωμα ψήφου στους Έλληνες του Εξωτερικού
Το δεύτερο σκέλος της πρότασης του Ποταμιού για τον εκλογικό νόμο, ταράζει τα στάσιμα νερά του εκλογικού συστήματος, καθώς ικανοποιεί για πρώτη φορά το πάγιο αίτημα της ελληνικής κοινότητας του εξωτερικού για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου, αλλά και για την εκπροσώπηση στην Ελληνική Βουλή.
Ταυτόχρονα, κάνει ένα αποφασιστικό βήμα μακριά από την πάγια αποτυχία του ελληνικού πολιτικού συστήματος να εξασφαλίσει το δικαίωμα ψήφου και αντιπροσώπευσης στους ομογενείς μας.