Οι συχνές βομβιστικές επιθέσεις στην Τουρκία, οι απόπειρες πραξικοπήματος, η αντιπαράθεση της ηγεσίας της χώρας «με όλο το σύμπαν» και η ασυλόγιστη σπατάλη του δημοσίου χρήματος για την …μεταθανάτια δόξα των ηγεμόνων, είναι μερικοί από τους λόγους που η τουρκική οικονομία έχει αρχίσει να δείχνει έντονα ανησυχητικά σημάδια. Τέτοια που αν δεν ήταν πιο ηχηρές οι μεγαλοστομίες των πολιτικών της για τη «Μεγάλη Τουρκία», η κατάσταση θα θύμιζε «Ελλάδα λίγο πριν από την κρίση».
Είναι σαν να παρακολουθείς το ίδιο επεισόδιο για δεύτερη φορά, απλά σε διπλανή χώρα. Και δεν είναι ότι βλέπεις τα «σύννεφα» να συγκεντρώνονται, αλλά επικρατεί έντονα μία …κατάθλιψη και απογοήτευση στον επιχειρηματικό κόσμο.
Κατάσταση εκτάκτου...ανασφάλειας
Όχι μόνο γιατί οι δείκτες της τουρκικής ανάπτυξης δείχνουν μία πτωτική πορεία, αλλά διότι η ψυχολογία του επιχειρείν έχει υποστεί μεγάλο πλήγμα μετά από την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που επέβαλλε η κυβέρνηση¨, λόγω του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου.
Πολλοί μάλιστα αναρωτιούνται «σκέψου να είχε πετύχει το πραξικόπημα. Τί λιγότερο, δηλαδή, θα γινόταν από αυτό που γίνεται σήμερα;»
Ο επιχειρηματικός κόσμος της Τουρκίας πάγωσε από την κατάσταση έκτακτου ανάγκης που επιβλήθηκε. Όταν μάλιστα άρχισαν οι διώξεις εναντίον χιλιάδων ατόμων και εταιρειών με την κατηγορία ότι πρόσκεινται στην οργάνωση του Φετουλλάχ Γκιουλέν, το τραπεζικό σύστημα βρέθηκε στα πρόθυρα ασφυξίας.
Λόγω της κατάστασης, πριν από δύο εβδομάδες πραγματοποιήθηκε συνάντηση όλων των επιχειρηματικών συνδέσμων της Τουρκίας και του Πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, με βασικό θέμα συζήτησης τις επιδράσεις της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στην οικονομία και την πιθανή λήψη μέτρων.
Ήταν μία συνάντηση κεκλεισμένων των θυρών, αλλά τα παράπονα των επιχειρηματιών ήταν τόσο ηχηρά που ακούγονταν έξω από την αίθουσα... Οι Τούρκοι επιχειρηματίες παραπονέθηκαν ότι μόνο ενθαρρυντικά δεν είναι για τα επιχειρηματικά και αναπτυξιακά τους πλάνα: ο έλεγχος που τους ασκείται, η αυστηρότατη πλέον χρηματοδότηση από τα τραπεζικά ιδρύματα ή το πάγωμα των τραπεζικών λογαριασμών και η κατάσχεση μετοχών και περιουσιών εκατοντάδων εταιρειών, που επηρεάζει όλους τους μετόχους, ακόμη και αυτούς που μπορεί να κατείχαν ένα ελάχιστο μέρισμα στην εταιρεία αλλά καμία ανάμειξη με την οργάνωση FETÖ του Γκιουλέν. Πολλοί απλά όλοι φοβούνται να προβούν σε οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα και επένδυση, γιατί η Τουρκία ανέβασε επίπεδο ρίσκου και ανασφάλειας.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία δεν έχει τρομάξει μόνο το εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό επενδυτικό κεφάλαιο. Η λίρα διολισθαίνει κι η πολιτική κατάσταση έχει γίνει απρόβλεπτη. Ακόμη και κυβέρνηση να μην αλλάξει και να παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμη, οι διάφορες «κορώνες» της ηγεσίας προς την Ε.Ε. κυρίως δημιουργούν ένα «ψυχρο-πολεμικό» κλίμα και δισταγμό...
Ακινησία στην αγορά ακινήτων
Ο τομέας των ακινήτων της Τουρκίας, επίσης, μετράει πληγές. Όχι μόνο με τα πολλά δάνεια με τα οποία έχει φορτωθεί, αλλά γιατί η ζήτηση έχει μειωθεί κι αναμένεται να παραμείνει ως έχει, μέχρι να δημιουργηθεί πάλι κλίμα εμπιστοσύνης στους πολίτες ότι δεν θα χάσουν τα λεφτά τους σε μία «φούσκα».
Ο κατασκευαστικός και στεγαστικός τομέας – η ατμομηχανή της τουρκικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια – φαίνεται να αντιμετωπίζει εξίσου σοβαρό προβλήματα.
Η οικονομική …ξηρασία σε συνδυασμό με τους αυξανόμενους πολιτικούς και γεωπολιτικούς κινδύνους, επηρεάζουν τους καταναλωτές. Ειδήσεις ότι ακόμη και μεγάλες εταιρείες, όπως ο «ΟΤΕ» της Τουρκίας, δεν μπορούν να πληρώσουν τα χρέη τους, επηρεάζει ψυχολογικά τον επιχειρηματικό κόσμο.
Αν προσθέσεις τα εσωτερικά και εξωτερικά ζητήματα, τις βομβιστικές επιθέσεις και τις συγκρούσεις, που έχουν πάρει μορφή πολέμου στα νοτιο-ανατολικά της χώρας, η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ζοφερή.
Οίκοι εναντίον... παλατιού
Μια άλλη ένδειξη ότι τίποτα δεν πάει... ανοδικά στην οικονομία της Τουρκίας, είναι και οι «βαθμοί» που παίρνει η χώρα από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Δύο από τους τρεις πλέον αξιόπιστους διεθνώς οίκους, η Standard and Poor’s και η Moody’s, έδωσαν «κακό βαθμό» όσον αφορά στην επενδυτική εμπιστοσύνη της χώρας τον περασμένο Ιούλιο και Σεπτέμβριο, γεγονός που προκάλεσε την οργή της Άγκυρας και απάντησε του στυλ «όσα ξέρει ο νοικοκύρης, δεν τα ξέρουν οι... οίκοι όλοι».. Μόνο ο Fitch διατηρεί ακόμη την Τουρκία με …θετικό πρόσημο στην οικονομία της.
Οι αυξανόμενοι γεωπολιτικοί κίνδυνοι είναι ένας σημαντικός παράγοντας μείωσης της ζήτησης, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της οικονομικής ανάπτυξης. Οι επεμβάσεις της Τουρκίας στη Συρία και το Ιράκ έχουν δώσει την εικόνα μιας χώρας σε πόλεμο, αποτρέποντας τουρίστες, αλλά και επενδυτές. Η αναταραχή στη Μέση Ανατολή και η συνεχόμενη αντιπαράθεση με τους Κούρδους μέσα και έξω από τη χώρα αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Η επιλογή μίας πολιτικής βασισμένη στη μάχη παρά στο διάλογο και τη διαπραγμάτευση στο κουρδικό ζήτημα, αναμφίβολα κάνει τη χώρα ανασφαλή.
Το 2016 οι επενδύσεις αυξήθηκαν μόλις κατά 0.1% και αν συνεχιστεί η ίδια πολιτική για την τουρκική οικονομία, οι κίνδυνοι μάλλον θα αυξηθούν την επόμενη περίοδο.
Τα μεγάλα έργα θέλουν και αντίστοιχες... τσέπες
Όσον αφορά τα μεγάλα έργα, που σχεδιάζει η Τουρκία, παρότι δίνουν μία πνοή αισιοδοξίας κάνοντας την τωρινή κατάσταση να φαίνεται απλά ως μία «φάση», όταν μιλούν τα νούμερα, η αίγλη παύει να είναι τόσο …αστραφτερή.
Τα τρία μεγαλεπήβολα σχέδια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για να μείνει η σφραγίδα του στην Ιστορία, έχουν ήδη αρχίσει να επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό κατά δεκάδες δις, όπως υπολογίζεται, χωρίς αυτά τα χρήματα να μπορέσουν να «γυρίσουν πίσω» σε εύλογο διάστημα.
Το τεραστίων διαστάσεων τρίτο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, το ευρω-ασιατικό τούνελ που θα «σκίσει τη γη» της ανατολικής Θράκης στα δύο και η υποθαλάσσια σήραγγα που θα ενώνει την ευρωπαϊκή με την ασιατική πλευρά του Βοσπόρου, ανησυχούν τους οικονομικούς αναλυτές, καθώς προβλέπουν ότι θα δημιουργήσουν «μαύρη τρύπα» στο κρατικό ταμείο.
Τα έργα, που ήδη βρίσκονται υπό κατασκευή, αποτελούν τα δύο τρίτα της συνολικής επενδυτικής δραστηριότητας της Τουρκίας ως κράτος. Την μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει το εν λόγω αεροδρόμιο, με 14 δις επενδυμένα σε αυτό, μέχρι στιγμής.
Βέβαια, η τουρκική κυβέρνηση είχε προσπαθήσει και προσπαθεί ακόμη η χρηματοδότηση να καλυφθεί από επενδυτές στο εσωτερικό και το εξωτερικό, όμως δεν έχει βρει επενδυτές. Ο λόγος που κανένας δεν πίστεψε στο «success story», όπως το διαφημίζει η τουρκική κυβέρνηση, είναι διότι ουδείς θεωρεί ότι τα έργα αυτά θα είναι κερδοφόρα, εφικτά ή εύκολα πραγματοποιήσιμα.
Η κριτική ότι πρόκειται για ένα καθαρά «βασιλικό καπιταλιστικό όραμα», χωρίς να λαμβάνεται καμία φροντίδα για την περιβαλλοντική, ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και ότι δεν θα υπάρχει καμία διαφάνεια και κανένας δημόσιος έλεγχος, απέτρεψε τους επιχειρηματίες να εναποθέσουν τον οβολό τους. Επομένως, όλα αυτά τα δις. θα βγουν από τον ήδη ασθμαίνοντα κρατικό κορβανά.