Υγεία - Περιβάλλον

Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19

Γράφει η Μαρία Παπαδάκη, Ψυχολόγος, Συνεργάτης Metropolitan General

Ο Κορωνοϊός Covid-19,  που εντοπίστηκε στις αρχές του έτους στην κινεζική πόλη Ουχάν, έχει μπει στη ζωή μας και έχει ανατρέψει την καθημερινότητά μας. Μέσα σε αυτές τις ανατροπές περιλαμβάνονται νέοι όροι που χρησιμοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως η «καραντίνα», το «μείνε σπίτι», «κοινωνική απόσταση», «κοινωνική απομόνωση». Τα νεότερα αυτά δεδομένα δημιουργούν αναπόφευκτα ψυχολογικές παρενέργειες σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων.

Ως κοινωνική απόσταση αναφέρεται η αποφυγή στενής επαφής με άλλους συνανθρώπους, η μη παραμονή σε χώρους συγκέντρωσης πολλών ατόμων και η τήρηση των μέτρων ασφάλειας και προφύλαξης που έχει ορίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Υπάρχει διαχωρισμός στην ορολογία  των  εννοιών καραντίνα/κοινωνική απομόνωση. Η κοινωνική απομόνωση αφορά ανθρώπους που έχουν ήδη διαγνωστεί με μεταδοτική ασθένεια και εμποδίζει τη διασπορά της νόσου. Η καραντίνα αναφέρεται στον περιορισμό της κίνησης των ανθρώπων που έχουν εκτεθεί σε ένα λοιμογόνο παράγοντα, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος να το μεταδώσουν σε άλλους συνανθρώπους.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της καραντίνας

Η καραντίνα αποτελεί συνήθως μια δύσκολα διαχειρίσιμη κατάσταση και μια δυσάρεστη εμπειρία. Ο άνθρωπος διακατέχεται από φόβο, ανασφάλεια για την εξέλιξη της νόσου και τις επιπτώσεις στην υγεία του, αβεβαιότητα, απώλεια της ελευθερίας, μοναξιά, πλήξη, στιγματισμό. Οι επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία είναι ποικίλες. Απομονώνονται συναισθηματικά και αισθάνονται ότι σηκώνουν μόνοι τους όλο αυτό το βάρος, καθώς δεν έχουν κοντά τους τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να  εμφανίζουν είτε ψυχοσωματικά προβλήματα, είτε κατάθλιψη, είτε να οδηγηθούν σε μετατραυματικό στρες, αν η καραντίνα διαρκέσει μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το μετατραυματικό στρες αναφέρεται στο στρες που ακολουθεί μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Ο άνθρωπος εκδηλώνει κάποιες αντιδράσεις που διαρκούν περίπου τέσσερις εβδομάδες. Οι αντιδράσεις αυτές περιλαμβάνουν:

• διαταραχές ύπνου
• αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (ανορεξία/υπερφαγία)
• μειωμένη λίμπιντο
• γαστρεντερολογικές ενοχλήσεις
• κεφαλαλγίες
• ταχυκαρδία
• αλκοολισμό
• χρήση ουσιών
• άρνηση
• άγχος
• έντονο φόβο
•  νευρικότητα
• επιθετικότητα
• θυμό
• αίσθηση απελπισίας
• δυσκολίες συγκέντρωσης

Φόβος

Ένα άλλο εξίσου σημαντικό συναίσθημα που αναπτύσσεται στο διάστημα αυτό που πλήττεται ένας άνθρωπος από τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας αυτής είναι ο φόβος. Ο φόβος είναι ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου που προκαλείται από τη συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. Είναι ένας μηχανισμός που έχει προστατευτικό χαρακτήρα, είναι μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού. Σε αυτή την κατάσταση κυριαρχεί ο φόβος για το λόγο πως είναι πρωτόγνωρη, ανησυχητική και αποτελεί μια πραγματική απειλή.

Ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με το φόβο του ξαφνικού θανάτου, της καταστροφής, της αδυναμίας της ιατρικής περίθαλψης. Ακούει καθημερινά τις ανακοινώσεις καταμέτρησης όλων των κρουσμάτων και κάθε θανάτου από αυτόν τον ιό, καθώς και τα νέα μέτρα προστασίας. Όλα αυτά, είναι κάτι που δεν μπορεί να ελέγξει και να αντιμετωπίσει και με αυτόν τον τρόπο οδηγείται σε άγχος, ανησυχία, θλίψη. Αν δεν αποδεχτεί κανείς αυτό το συναίσθημα, το απομονώνει, εμφανίζει άρνηση, παραιτείται και ακινητοποιείται. Αυτό, όμως, έχει ως αποτέλεσμα να μην αντιδρά σωστά και να θέτει σε κίνδυνο, τόσο τον εαυτό του, όσο και τους γύρω του.

Κρίσεις πανικού και ψυχαναγκασμός

Κάποιες φορές ο φόβος δεν ελέγχεται και παρουσιάζονται κρίσεις πανικού. Η κρίση πανικού αποτελεί ένα αιφνίδιο επεισόδιο ανεξέλεγκτου φόβου και  έντονου άγχους και συνοδεύονται από ένα αίσθημα επικείμενου κινδύνου ή επικείμενης καταστροφής μαζί με μια εσωτερική παρόρμηση διαφυγής. Τα συμπτώματα που αναπτύσσονται είναι τόσο σωματικά, όσο και ψυχολογικά. Μπορεί κανείς να την περιγράψει ως μια αίσθηση απώλειας ελέγχου του εαυτού. Θα πρέπει, λοιπόν, ο φόβος να καταλήγει σε παραγωγικό άγχος που θα κινητοποιήσει τον άνθρωπο να λάβει τα κατάλληλα μέτρα και να προστατευτεί.

Ένας άλλος παράγοντας που αναζωπυρώνεται είναι ο ψυχαναγκασμός. Ο τακτικός και σχολαστικός τρόπος πλυσίματος των χεριών, η καθημερινή χρήση αντισηπτικού, η καθαριότητα που πρέπει να υπάρχει στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας, η αποφυγή αγγιγμάτων, ο φόβος για μόλυνση, πυροδοτεί την ανάπτυξη των ψυχαναγκασμών. Σε κάποιες περιπτώσεις ένας άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει μέχρι και Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή αν η πανδημία αυτή διαρκέσει. Άνθρωποι που πάσχουν ήδη από Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή αντιμετωπίζουν πιο δύσκολα την όλη κατάσταση και το άγχος τους εντείνεται. Η σκέψη τους γίνεται εμμονική και αναζητούν την ηρεμία μέσα από τις ενοχλητικές σκέψεις.

Επιδράσεις στα παιδιά

Η νέα πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να μην έχει αντίκτυπο και στα παιδιά. Τα παιδιά προσαρμόζονται πολύ πιο εύκολα σε νέες συνθήκες από ότι οι ενήλικες. Έτσι εύκολα, όμως αντιλαμβάνονται και τα συναισθήματα που έχουν οι γονείς τους. Αν οι γονείς βρίσκονται σε κατάσταση πανικού, έχουν έντονη ανησυχία, είναι ψυχαναγκαστικοί, θα υπάρξει διαταραχή στην ψυχολογία τους. Ακόμη, αν δεν ακολουθηθούν στην οικογένεια κάποιοι κανόνες, όρια, καταμερισμός των εργασιών και ένα πρόγραμμα, τότε τα παιδιά θα αποσυντονιστούν και μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα συμπεριφοράς. Παίζει, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, οι γονείς αρχικά να μην αποκρύψουν την κατάσταση από τα παιδιά και να τους εξηγήσουν με απλά λόγια και χωρίς λεπτομέρειες τι συμβαίνει με αυτόν τον ιό. Έπειτα, θα φτιάξουν ένα οργανόγραμμα και θα προσθέσουν εποικοδομητικές και δημιουργικές δραστηριότητες για να οριοθετήσουν με αυτόν τον τρόπο την καθημερινότητά τους. Φυσικά, πρέπει να προσπαθήσουν να μην υποκύψουν στον φόβο και την ανησυχία που προκύπτουν από την όλη πανδημία.

Ο Κορωνοϊός είναι τόσο τρομακτικός και επιφέρει αλλαγές τόσο ψυχολογικές, όσο και κοινωνικές. Φέρνει  ένα άτομο αντιμέτωπο με την παντοδυναμία του. Ο κάθε άνθρωπος θεωρούσε πως καθημερινά μπορούσε να ελέγχει τη ζωή του και τον κόσμο στον οποίο ζει. Τον κυριαρχούσαν αισθήσεις, όπως αυτή της σπουδαιότητας, της δύναμης, της ευστροφίας, της ομορφιάς, της αγάπης. Θεωρούσε πολλά πράγματα δεδομένα και δεν πίστευε ποτέ πως θα μπορούσε κάτι να σταματήσει τη ρουτίνα του και φυσικά πως κάτι θα του στερούσε ουσιαστικά την ελευθερία του. Πρέπει το κάθε άτομο να αναθεωρήσει, να αναγνωρίσει πρώτα από όλα τον ίδιο του τον εαυτό και να συνειδητοποιήσεις τις πραγματικές αξίες της ζωής. Ο Κορωνοϊός θα έχει τελικά και διδακτικό χαρακτήρα και θα αποτελέσει για όλους μας ένα μάθημα ζωής. Είναι στην δική μας αρμοδιότητα να αλλάξουμε προς το καλύτερο.

“First it hurts, then it changes you”

 *Άρθρο της Μαρίας Παπαδάκη, Ψυχολόγου, Συνεργάτιδας Metropolitan General