Υγεία - Περιβάλλον

ΙΕΛΚΑ: “εξαφανίστηκε” η πλαστική σακούλα

Τα στοιχεία καταγράφουν για το 2019 μία μείωση της τάξης του 98,6% στη χρήση της πλαστικής σακούλας σε σχέση με το 2017.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος και στο πλαίσιο της κυλιόμενης Έρευνας Τάσεων στο Λιανεμπόριο FMCG του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), η οποία καταγράφει τις απόψεις των στελεχών επιχειρήσεων του κλάδου για σημαντικά θέματα, παρουσιάζονται αποτελέσματα με τις απόψεις των στελεχών σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και την Ευρωπαϊκή οδηγία 2019/904 για τα πλαστικά μίας χρήσης.

Η έρευνα διεξήχθη τον Ιανουάριο 2020 με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου και δείγμα 162 ανώτερα και ανώτατα Στελέχη Επιχειρήσεων (Λιανεμπόριο-Αλυσίδες σουπερμάρκετ και Προμηθευτές FMCG) από τη Γενική Διεύθυνση και τα τμήματα Marketing, Πωλήσεων. Αγορών, Οικονομικών, Πληροφορική κλπ

Τα δεδομένα της έρευνας για το 2020 καταγράφουν μία σημαντική ενίσχυση του ποσοστού των στελεχών που αναγνωρίζουν την εταιρική και κοινωνική ευθύνη των εταιρειών ως βασική προτεραιότητα. Συγκεκριμένα σε σχέση με το 2016, το ποσοστό αυτό έχει υπερδιπλασιαστεί, από 11% σε 25% (σχήμα 1), κάτι που καταδεικνύει τη σημαντική αλλαγή στην προσέγγιση των επιχειρήσεων κυρίως σε σχέση με το περιβάλλον και δευτερευόντως σε σχέση με τις άλλες πτυχές της εταιρικής ευθύνης. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια τόσο οι μεγάλες αλυσίδες σουπερμάρκετ, όσο και προμηθευτικές εταιρείες ταχυκίνητων καταναλωτικών αγαθών επενδύουν σε υποδομές και διαδικασίες για την προστασία του περιβάλλοντος. Η κλιματική αλλαγή και το ολοένα εντονότερο ενδιαφέρον του κοινού για το περιβάλλον επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Οι καταναλωτές γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί και κριτικοί σε σχέση με τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με έρευνα του ΙΕΛΚΑ του 2019, τα ποσοστά των καταναλωτών σε σχέση με την πρόθεση αγοράς από επιχειρήσεις που λειτουργούν με ηθικό και με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο είναι συγκρίσιμα σε Ελλάδα και εξωτερικό. Συγκεκριμένα η πρόθεση αγοράς με κριτήριο την ειλικρίνεια και διαφάνεια των επιχειρήσεων για τον τρόπο λειτουργίας τους καταγράφεται σε ποσοστό 74% στην Ελλάδα έναντι 80% στις ΗΠΑ.

Παράλληλα, εν αναμονή της εναρμόνησης της εθνικής νομοθεσίας με την κοινοτική, το ΙΕΛΚΑ έθεσε έναν αριθμό ερωτημάτων προς τα στελέχη του κλάδου, προκειμένου να καταγραφούν οι απόψεις τους (σχήμα 2). Συγκεκριμένα, όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων σε ποσοστό 89% θεωρεί ότι η συγκεκριμένη Ευρωπαϊκή οδηγία αφορά εξίσου τις επιχειρήσεις του λιανεμπορίου και τις εταιρείες παραγωγής τροφίμων και ποτών. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την υψηλή προτεραιότητα σε θέματα περιβάλλοντος που δίνει ο κλάδος, καθώς καταγράφεται ότι οι εταιρείες ήδη εργάζονται στη συγκεκριμένη κατεύθυνση με την πρόθεση να προλαμβάνουν τις εξελίξεις και ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων αναγνωρίζει τη σημασία της ταχείας προσαρμογής στις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής οδηγίας:

• Το 75% δηλώνει ότι η εταιρεία του ήδη προσπαθεί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις
• Το 74% δηλώνει ότι ο κλάδος θα πρέπει να κινηθεί προδραστικά στη μείωση των πλαστικών μίας χρήσης και να μην περιμένει την ελληνική νομοθεσία

Επίσης, χαρακτηριστικός είναι ο προβληματισμός των επιχειρήσεων σε σχέση με την επάρκεια των σημερινών δράσεων καθώς ενδεικτικά αναφέρεται ότι:

• Το 60% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής οδηγίας δεν είναι επαρκής για την επίλυση του περιβαλλοντικού προβλήματος που προκαλούν τα πλαστικά μίας χρήσης,
• Το 55% η μείωση των πλαστικών μίας χρήσης είναι μικρότερο πρόβλημα σε σχέση με τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης στη χώρα μας

Άλλωστε, το παράδειγμα της μείωσης της χρήσης της πλαστικής σακούλας την τελευταία διετία στην Ελλάδα είναι ενδεικτικό για την ανάγκη καθολικής εφαρμογής των μέτρων προκειμένου να μπορέσουν να επιλυθούν τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Χαρακτηριστική ήταν η διαφοροποίηση της μείωσης της πλαστικής σακούλας ανάμεσα στο κανάλι των μεγάλων αλυσίδων σουπερμάρκετ και των υπόλοιπων καναλιών του λιανεμπορίου τροφίμων.

Σε σχέση με το κανάλι των σουπερμάρκετ:

• Η εφαρμογή του μέτρου ήταν αυστηρή και καθολική.
• Τα στοιχεία καταγράφουν για 2019 μία μείωση της τάξης του 98,6% στη χρήση της πλαστικής σακούλας ελαφρού βάρους σε σχέση με το 2017. Από 1,8 δισ. σακούλες σε λίγο πάνω από 24 εκατ. σακούλες, το 2019 διατέθηκαν περίπου 1,75 δισεκατομμύριο λιγότερες σακούλες σε σχέση με το 2017
• Η κατά κεφαλήν ετήσια κατανάλωση πλαστικής σακούλας στο κανάλι του σουπερμάρκετ μειώθηκε από 167 σακούλες ανά κάτοικο σε 2.

Σε σχέση με τα λοιπά κανάλια εμπορίου-εστίασης καταγράφονται ανάμεικτες τάσεις, καθώς ναι μεν η αύξηση του περιβαλλοντικού τέλους από 0,03€ συν ΦΠΑ σε 0,07€ συν ΦΠΑ επέφερε πτωτικές τάσεις, αλλά η έλλειψη ελέγχων από την πολιτεία επέφερε αυξητικές τάσεις. Συγκεκριμένα:

• Σημειώνεται η εξαίρεση των υπαίθριων λαϊκών αγορών και των περιπτέρων από την εφαρμογή της νομοθεσίας και την πρακτικά ανύπαρκτη μείωση της χρήσης των πλαστικών σακουλών σε αυτά τα κανάλια.
• Ενώ καταγράφεται εκτεταμένη εφαρμογή του μέτρου, αλλά με διαφοροποιήσεις ανάλογα με τον κλάδο και την περιοχή.

• Εκτεταμένη εφαρμογή στο λιανεμπόριο τροφίμων (π.χ. αρτοποιία, κρεοπωλεία) και ειδικά στις οργανωμένες αλυσίδες καταστημάτων, αλλά με πλημμελή εφαρμογή κυρίως σε μικρά καταστήματα εκτός των αστικών κέντρων.
• Σε άλλους κλάδους (π.χ. είδη ένδυσης) κατάργηση και αντικατάσταση της πλαστικής σακούλας από άλλου τύπου σακούλες όπως χάρτινες.
• Πλημμελής εφαρμογή του μέτρου στον κλάδο της εστίασης με εξαίρεση τις οργανωμένες αλυσίδες εστίασης.

Με βάση τα παραπάνω είναι βέβαιο ότι η ποσοστιαία μείωση στη χρήση πλαστικής σακούλας στο κανάλια του λιανεμπορίου είναι μικρότερη αυτής στα σουπερμάρκετ με δεδομένο μάλιστα ότι η νομοθεσία εξαιρεί από την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους τις λαϊκές αγορές και τα περίπτερα. Έτσι και με δεδομένο ότι το κανάλι του σουπερμάρκετ αντιπροσωπεύει μόνο το 50% των πωλήσεων μόνο του λιανεμπορίου τροφίμων και ακόμα λιγότερο από το σύνολο του λιανεμπορίου και τη μαζική εστίαση εκτιμάται ότι η συνολική ποσοστιαία μείωση στην πλαστικής σακούλας μεταφοράς είναι σημαντικά μικρότερη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις στελεχών της αγοράς για τη διάθεση εκτός των σουπερμάρκετ, η συνολική κατανάλωση πλαστικής σακούλας το 2019 μειώθηκε σε περίπου 80-90 σακούλες ανά κάτοικο. 

Αν και η μείωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για περεταίρω μείωση της πλαστικής σακούλας και μεγαλύτερο περιορισμό της ρύπανσης στο περιβάλλον, καθώς από τη μία έχουμε ένα ποσοστό του εμπορίου αν έχει προσαρμοστεί πλήρως στα μέτρα (οργανωμένο εμπόριο), ένα άλλο ποσοστό με πλημμελή εφαρμογή των μέτρων και ένα τρίτο ποσοστό το οποίο χωρίς πρακτικό λόγο εξαιρείται από τα μέτρα. Το μάθημα που προκύπτει από την περίπτωση της πλαστικής σακούλας είναι ότι προκειμένου να προκύψει το βέλτιστο αποτέλεσμα για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι επιτακτική ανάγκη η καθολική εμπλοκή όλου του εμπορίου στα μέτρα μείωσης του πλαστικού.