ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
Διαμόρφωση της διεθνούς πραγματικότητας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η ασφάλεια μέσα σε αυτή
*Η Πηνελόπη Στεργίου είναι φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της SAFIA.
Αν κάποιος μελετήσει το παρελθόν που οδήγησε στη σύγχρονη πραγματικότητα θα παρατηρήσει μία ιστορική επωδό ανα τους αιώνες.
Στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο του 1848 παρατηρείται η έξαρση πολλών κοινωνικών αναταραχών με αιτήματα τη βελτιστοποίηση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών του κάθε κρατιδίου. Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε από τον Διαφωτισμό, μια ανθρωποκεντρική και δημοκρατική προσέγγιση, η οποία απελευθέρωσε νέες δυνάμεις στις τότε κοινωνίες. Το γαλλικό κράτος του 18ου αιώνα βρίσκεται σε δίνη αφού ο μισθοφορικός στρατό είναι εξουθενωμένος από τους διαρκείς πολέμους. Πρώτη φορά γίνεται χρήση της έννοιας της εθνικής αυτοδιάθεσης με σκοπό την συσπείρωση του γαλλικού λαού και την κινητοποίησή του. Αποκορύφωμα αποτελεί το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης που έφερε στο προσκήνιο την λαϊκή κυριαρχία και την αποπομπή της μοναρχίας και των ευγενών.
Στις αρχές του 19ουαιώνα αρχίζουν να γίνονται πολλές αλλαγές στην Ευρωπαϊκή κοινωνία. Mεγάλες αυτοκρατορίες καταρρέουν, μικρά κρατίδια με φεουδαρχικά συστήματα ενώνονται δημιουργώντας ενιαίες πολιτείες με κοινή γλώσσα και θρησκεία ενώ πολλά κράτη (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία) κεντροποιούν την εξουσία τους και οργανώνουν τον στρατό βασιζόμενοι στο εθνικό αίσθημα με την εθελοντική συμμετοχή των πολιτών τους,.
Η δυσαρέσκεια των πολιτών όλο και διογκώνεται με τις ισχύουσες κοινωνικοοικονομικές δομές. Ο λαϊκός τύπος διευρύνει την πολιτική ευσυνειδησία και αρχίζουν να εμφανίζονται νέες αξίες και ιδέες όπως ο λαϊκός φιλελευθερισμός, ο εθνικισμός και ο σοσιαλισμός. Οι πολίτες έχουν αρχίσει να διεκδικούν. Συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης ήταν η δημιουργία της εργατικής τάξης. Σύντομα όλη αυτή η κοινωνική και οικονομική κρίση μετατράπηκε σε σοβαρή ύφεση και μια σειρά διαδηλώσεων μετατράπηκαν σε επαναστάσεις.
Μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και τις καταστροφές που επέφερε αυτός σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρούμε την ανάγκη συνεννόησης όλων των κρατών πάνω στα προβλήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα. Στα πλαίσια ενίσχυσης της Δημοκρατίας δημιουργείται με Αμερικάνικη πρωτοβουλία η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ),με βασικούς στόχους τον αφοπλισμό, την αποτροπή του πολέμου μέσω της συλλογικής ασφάλειας, την επίλυση διαφορών μεταξύ των χωρών και την παγκόσμια βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Ωστόσο, η οργάνωση στρατιωτικού σώματος δεν αποτελεί στόχο για τον σύνδεσμό, με αποτέλεσμα η τελικές αποφάσεις να εξαρτώνται από τις μεγάλες δυνάμεις. Τελικά μία ολόκληρη θεωρία στην πράξη αποτυγχάνει παταγωδώς από τους ίδιους τους εμπνευστές του εγχειρήματος. Η ΚτΕ καταδεικνύεται ανίκανη να αποτρέψει έναν παγκόσμιο πόλεμο. Το ρεύμα του φιλελευθερισμού σε συνδυασμό με την έξαρση του εθνικισμού και την ανικανότητα της Ευρώπης να διαχειριστεί την ύφεση του 1929 οδηγεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από το 1945 ο κόσμος συγκλονισμένος από τις συνέπειες του τελευταίου παγκόσμιου πολέμου προσπαθεί να ανασυνταχθεί και τα κράτη να οργανωθούν. Συνειδητοποιείται η ανάγκη ύπαρξης ενός νέου υπερεθνικού οργανισμού, ο οποίος θα έχει ως στόχο την διαφύλαξη της ειρήνης. Αυτός ο οργανισμός είναι ο ΟΗΕ, που σκοπό έχει τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, την ανάπτυξη διπλωματικών και ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των εθνών, τη συνεργασία για την επίλυση των διεθνών προβλημάτων και την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε όλο τον κόσμο επικρατούσαν ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές. Για το που θα ισορροπήσει η ζυγαριά της εξουσίας θα το έκρινε η βουβή σύγκρουση ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης.
Η άνοδος κομμουνιστικών καθεστώτων έβαλε στο παιχνίδι και τις ηγέτιδες δυνάμεις του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ΗΠΑ προσπάθησαν να καταπνίξουν οποιαδήποτε κομουνιστική έξαρση ενισχύοντας οικονομικά τα κράτη, με αντάλλαγμα μέρος της εθνικής κυριαρχίας.
Την ίδια στιγμή στην προσπάθεια ανάσχεσης της εξάπλωσης του κομμουνισμού στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο οδηγεί στο σχέδιο Marshalτo 1947. Υπό το δόγμα Τρούμαν οι Ηνωμένες πολιτείες προσπαθώντας να αυξήσουν την πολιτική επιρροή στην Ευρώπη παρέχουν στρατιωτική και οικονομική βοήθεια , ακόμα και σε χώρες που βρίσκονται υπό Σοβιετική επιρροή και έχουν πληγεί από τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο (Πολωνία). Στα πλαίσια δημιουργίας μια ενιαίας στρατιωτικής αμυντικής συμμαχίας των χωρών της Δύσης ιδρύεται το ΝΑΤΟ. Σκοπό έχει την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των χωρών-μελών σε στρατιωτικό επίπεδο και την προώθηση των γεωπολιτικών συμφερόντων με ηγεμονεύουσα δύναμη την Αμερική.
Ως απάντηση η Σοβιετική Ένωση ιδρύει το σύμφωνο της Βαρσοβίας, μια αμυντικού χαρακτήρα συμμαχία των κομμουνιστικών κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Έπειτα, λοιπόν, από στρατηγικές κινήσεις για την αύξηση επιρροής τους και χωρίς να υπάρχουν ένοπλες στρατιωτικές συγκρούσεις ξεκινάει ο Ψυχρός Πόλεμος. Ένα από τα παιδιά του ψυχρού πολέμου είναι η διχοτόμηση της Γερμανίας και η διαχείριση του Γερμανικού προβλήματος για να αποφευχθεί ένας ακόμα παγκόσμιος πόλεμος. Ξεκινούν προσπάθειες δημιουργίας κοινής αμυντικής γραμμής και ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων, αφού η ασφάλεια των πολιτών και η ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης τους προς το κράτος αποτελεί μείζον θέμα. Το κομμάτι της άμυνας και της ασφάλειας αποτελεί ακρογωνιαίος λίθος της κρατικής κυριαρχίας, γι’ αυτό το λόγο συνάπτονται συμφωνίες μεταξύ των κρατών και όχι συμμαχίες.
Το 1951 ιδρύεται η ECSC (European Coal and Steel Community), ώστε να ελέγχεται η παραγωγή και το εμπόριο του άνθρακα και του χάλυβα, δηλαδή των δύο κύριων πρώτων υλών της πολεμικής βιομηχανίας. Η διακήρυξη Schuman είχε ως κεντρική ιδέα τη συγκέντρωση όλων των αποθεμάτων της κάθε χώρας υπό την έλεγχο μιας κεντρικής διοίκησης. Παράλληλα μπαίνει στη συζήτηση η εφαρμογή του σχεδίου Pleven, το οποίο προβλέπει την συνάσπιση μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής αμυντικής κοινότητας (ΕΑΚ). Ήταν ένα εναλλακτικό σχέδιο στην πρόταση για επανεξοπλισμό της Γερμανίας και προσχώρησης της στο ΝΑΤΟ. Τελικά το σχέδιο Pleven απορίπτεται από την γαλλική εθνοσυνέλευση, αφού η ΕΑΚ έρχεται να προκαλέσει τον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας της Γαλλίας. Έτσι, λοιπόν υιοθετείται ένας δρόμος σταδιακής ανάπτυξης και ολοκλήρωσης της Ευρώπης.
Συμφωνίες και ζυμώσεις για το νέο ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχουν αρχίσει ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στόχοι της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι μέχρι τη δεκαετία του 70’ να υπάρξει οικονομική και νομισματική συνεργασία, αλλά και μια ενιαία πολιτική και πολιτική της ασφάλειας. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν επιτυγχάνεται. Η Ευρώπη δεν έχει Ευρωπαϊκό Στρατό αλλά δεν συμπεριλαμβάνεται και στους σκοπούς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτό συμβαίνει διότι δεν είναι μια ομοσπονδία και κανένα έθνος-κράτος δεν είναι διατεθειμένο να εκχωρήσει μέρος της κρατικής του κυριαρχίας.
Η στρατιωτική πολιτική φαίνεται να χαρακτηρίζεται από στασιμότητα στην διάρκεια ολοκλήρωσης του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος, σε αντίθεση με την οικονομική πολιτική, η οποία μέσα από μία σειρά διακυμάνσεων προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα. Πιο συγκεκριμένα μέχρι τη δεκαετία του 70’ με την κατάρρευση του Bretton Woods και την πετρελαϊκή κρίση ίσχυε το Κεϋνσιανό Μοντέλο οργάνωσης της οικονομίας. Ο στασιμοπληθωρισμός έθεσε νέα δεδομένα στη σχέση πληθωρισμού και ανεργίας με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί το μοντέλο της κευνσιανής θεωρίας και να αντικατασταθεί από τον σκληρό νεοφιλελευθερισμό της σχολής του Σικάγο. Ταυτόχρονα ακούγονται και απόψεις περί του τέλους της ιστορίας με τον Φράνσις Φουκουγιάμα να υποστηρίζει «ότι μετά τις γιγάντιες συγκρούσεις του εικοστού αιώνα… η ακαταμάχητη νίκη του οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού -πάνω σε όλους τους ανταγωνιστές του- σημαίνει όχι μόνο το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ή την παρέλευση μιας συγκεκριμένης περιόδου της μεταπολεμικής ιστορίας, αλλά αυτό το τέλος της ίδιας της ιστορίας.»
Κατά πόσο, όμως, οι παραπάνω δηλώσεις επιβεβαιώνονται; Η απάντηση μπορεί να δοθεί αν ανατρέξουμε στις πολιτικές που ακολουθούνται σήμερα. Η διεθνής ασφάλεια και ειρήνη αποτελεί μέχρι και τις μέρες ζητούμενο. Οι παραδοσιακά ιεραρχικές και ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ κρατών δεν εξαφανίστηκαν ύστερα από την καθιέρωση φιλελεύθερων δημοκρατιών. Μικρές εστίες πολέμου εντοπίζονται ανα τον κόσμο, ωστόσο η πιθανότητα ενός παγκόσμιου πολέμου κρίνεται μηδαμινή, λόγω των καταστροφικών συνεπειών που θα έχει η χρήση του σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού και όχι μόνο.
Παραπομπές:
- Foundations of Comparative Politics, Kenneth Newton and Jan W. Van Deth,2018, 3ηέκδοση, εκδοτικός οίκος Τζιόλα
- Μαρία Μ. Μενδριονού, Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές, 2012,3η πλήρως αναθεωρημένη έκδοση, εκδοτικός οίκος Σαββάλας
- Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ (UNRIC), H στάση των Ηνωμένων εθνών σε θέματα ειρήνης, 2017, διαθέσιμο στο www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=16&Itemid=10
- North Atlantic Treaty Organization (NATO), The history of cold war, 2018, διαθέσιμο στο https://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_135844.htm
*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
