ΦΙΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

(Πως) ακυρώνεται το τουρκολιβυκό σύμφωνο;

Ο Κωνσταντίνος Φίλης, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ANT1, γράφει για την επανάκαμψη της Ελλάδας στις εξελίξεις, την προοπτική της Χάγης και την (ολική;) επαναφορά των ΗΠΑ.

Προχθές είδε το φως της δημοσιότητας η είδηση ότι δικαστήριο  στη Λιβύη έκρινε  άκυρα τα διατάγματα της κυβέρνησης Σάρατζ για το τουρκολιβυκό μνημόνιο αλλά και για τη συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με την Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με όσα μεταδόθηκαν την Τετάρτη 28 Ιανουαρίου, το Εφετείο Al-Bayda εξέδωσε απόφαση υπέρ της Βουλής των Αντιπροσώπων μετά την αγωγή που κατέθεσε ο Πρόεδρος του Σώματος, Ακίλα Αλ Σάλεχ, για να κηρυχθεί συνολικά άκυρο το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Την απόφαση δημοσίευσε και το λιβυκό κοινοβούλιο που εδρεύει στο Τομπρούκ της Ανατολικής Λιβύης. Η δικαστική απόφαση υποχρεώνει τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της κυβέρνησης, τον Υπουργού Εξωτερικών και τον Υπουργό Εσωτερικών της «Al-Wefaq» εκτός από την ακύρωση των συμφωνιών, να καταβάλλουν και τα δικαστικά έξοδα.

Να δούμε, όμως, τι αυτό σημαίνει για την Ελλάδα και πόσο πιθανό είναι εν τέλει να αναιρεθεί το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο από την απόφαση του λιβυκού εφετείου:  

1) Δεν υπάρχει αναλογία με την αντίστοιχη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αλβανίας του 2009 τόσο διότι η Αθήνα δεν κύρωσε τη συμφωνία στο κοινοβούλιο της, όπως η Άγκυρα όσο και επειδή η συμφωνία της τελευταίας με την Τρίπολη έχει προλάβει να τεθεί σε ισχύ ούτε και να κατατεθεί στον ΟΗΕ πριν την απόφαση του εφετείου, ενώ στην περίπτωση Ελλάδας-Αλβανίας η απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου έλαβε χώρα χωρίς η συμφωνία μας να έχει τεθεί σε ισχύ.

2) Ως διεθνής συμφωνία (παρά τις πολλές και εξόφθαλμες παρατυπίες) δεν αναιρείται μονομερώς, καθώς το διεθνές δίκαιο υπερέχει του εσωτερικού δικαίου. Άλλωστε, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του συμβαλλόμενου μέρους (Τουρκίας), άλλως η Λιβύη έχει διεθνή ευθύνη, ή πρέπει να επικαλεστεί τη Συνθήκη της Βιέννης, μπαίνοντας σε μία μακρά και αβέβαιη διαδικασία αμφισβήτησης των συμφωνηθέντων. Και πάλι, ωστόσο, η Τουρκία θα μπορεί να εφαρμόζει κανονικά το δικό της κομμάτι της συμφωνίας, μεγάλο μέρος του οποίου σφετερίζεται ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα (σε δυνητική υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ) αλλά και κυριαρχία (σε δυνητική αιγιαλίτιδα ζώνη). 

3) Η συμφωνία δεν είναι πλέον άκυρη και διόλου βέβαιο δεν είναι πως μία τυχόν επόμενη κυβέρνηση θα την ακυρώσει, πολλώ δε μάλλον άμεσα. Το momentum, εντούτοις, είναι καλό ώστε να προκαλέσουμε είτε προσφυγή στη Χάγη ή επιδιαιτησία με συνυποσχετικό με της Λιβύη για την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. 

4) Αυτό το εγχείρημα είναι δύσκολο αλλά όχι απίθανο να ευδοκιμήσει. Τα ατού είναι: οι οριοθετήσεις της Λιβύης με Μάλτα και Τυνησία μέσω Χάγης, η εξάρτηση της Τρίπολης από αναγνωρίσεις και ευρωπαϊκά κεφάλαια (που θα μπορούσαμε ακόμη και να μπλοκάρουμε με επαρκή λόγο), καθώς και η επιστολή της Λιβύης στον ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 2019 που προτρέπει τους θιγόμενους από τη συμφωνία της με την Άγκυρα να προσφύγουν στη Χάγη. Το μειονέκτημά μας εδώ είναι  η δεσπόζουσα θέση της Τουρκίας στην περιοχή της Τριπολίτιδας, δηλαδή στην περιφέρεια που ελέγχει η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση. 

5) Μπορούμε να προσφύγουμε μονομερώς αλλά το ορθότερο είναι από κοινού με τη Λιβύη ώστε η απόφαση να δεσμεύει τα δύο μέρη. Αν η απόφαση είναι δεσμευτική -η Λιβύη θα πρέπει να έχει συναινέσει ότι θα δεχθεί ότι αποφανθεί η επιδιαιτησία ή το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης- τότε μπορεί η Λιβύη να αποχωρήσει από το τουρκολιβυκό σύμφωνο, στο σκέλος που την αφορά. Και εδώ βρίσκεται το κλειδί των εξελίξεων και όχι στην απόφαση του εφετείου που είναι μία εσωτερική διαδικασία, ίσως και ξεκαθάρισμα λογαριασμών.    

6) Προσφέρεται, λοιπόν, μέσω μίας απόφασης ενός τρίτου μέρους στη μορφή της επιδιαιτησίας (ιδιωτικό δικαστήριο ή Χάγη)  μία καλή διέξοδος στους Λίβυους, αν και εφόσον το θελήσουν, να ακυρώσουν το κατάφορα παράνομο σύμφωνο με την Άγκυρα. Ρεαλιστικά, στο καλό σενάριο αυτό θα συμβεί σε μεταγενέστερο χρόνο. Απαιτείται, πάντως, άριστη επεξεργασία και σχεδιασμός αλλά και υπομονή από πλευράς μας για να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Είναι επιτακτικής ανάγκης η άμεση επιστροφή του έλληνα πρέσβη στην Τρίπολη και η τοποθέτηση προξένου στο Τομπρούκ, όπου εδρεύει το λιβυκό κοινοβούλιο. Το ίδιο πρέπει να συμβεί και με την επαναφορά του λίβυου πρέσβη στην Αθήνα, σε διόρθωση του λάθους των τελευταίων 16 μηνών.

Και κάτι τελευταίο: οι ΗΠΑ επανακάμπτουν στη Λιβύη και δεν θα υπάρχει πλέον η αοριστία και η σύγχυση της προηγούμενης περιόδου. Ήδη χθες καλέσαν για μία ακόμη φορά -αλλά για πρώτη στη διακυβέρνηση Μπάιντεν- την Τουρκία, τη Ρωσία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) να σεβαστούν την κυριαρχία της Λιβύης και να διακόψουν τη στρατιωτική τους εμπλοκή στη χώρα. Μάλιστα, επικαλούμενοι τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του περασμένου Οκτωβρίου ζήτησαν από Άγκυρα και Μόσχα να αποσύρουν άμεσα τις μισθοφορικές τους δυνάμεις από τη Λιβύη. Το πιθανότερο σενάριο είναι η νέα κυβέρνηση Μπάιντεν να στηρίξει με ξεκάθαρο τρόπο τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση, αν και την περασμένη εβδομάδα στο Μαρόκο αποφασίστηκε ο διορισμός μεταβατικής κυβέρνησης που θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στις 24 Δεκεμβρίου του 2021. Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική αντιπροσωπεία στη Λιβύη αλλά και η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να ενισχύσουν τους διαύλους επικοινωνίας, σε κάποιες δε περιπτώσεις και συντονισμού ή/και κατανόησης, εκτός από τις ΗΠΑ, με Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ρωσία και ασφαλώς (κυρίως) με Αίγυπτο αλλά και τα ΗΑΕ.