ΣΑΒΑ ΜΙΚΑΕΛΑ
Η κακοποίηση των γυναικών: μια σύγχρονη μάστιγα
Η Μικαέλα Σάβα, μέλος της Ομάδας Συνεντεύξεων της SAFIA, συνομιλεί με την Βιργινία Ξυθάλη του Κέντρου Γυναικείων Ερευνών και Μελετών “Διοτίμα”.
Τα τελευταία χρόνια, η έμφυλη βία έχει σημειώσει ραγδαία αύξηση, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τα στατιστικά στοιχεία. Μια παγκόσμια κοινωνική παθογένεια που, δυστυχώς, αποτελεί μάστιγα και της ελληνικής κοινωνίας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 35% των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο έχει υποστεί ενδοοικογενειακή ή σεξουαλική βία. Από τον Απρίλιο του 2012 έως το τέλος του 2019, έχουν καταγραφεί 18.583 περιπτώσεις κακοποίησης γυναικών, ενώ κατά ένα τρίτο έχουν αυξηθεί τα κρούσματα μετά την πανδημία. Η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις κατάταξης χώρων αναφορικά με τα φαινόμενα κακοποίησης γυναικών, ενώ βρίσκεται τελευταία όσον αφορά την πάσης φύσεως στήριξη σε κακοποιημένες γυναίκες, βρισκόμενη μάλιστα πίσω από την Ουγγαρία.
Το Κέντρο Γυναικείων Ερευνών και Μελετών “Διοτίμα” αποτελεί έναν από τους μη κυβερνητικούς φορείς που ασχολούνται με ζητήματα έμφυλης βίας και δρα τα τελευταία 30 χρόνια, έχοντας ως βασικό σκοπό την ανάδειξη, αλλά και την αντιμετώπιση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής. Τα πρώτα χρόνια δράσης του, ο οργανισμός ασχολούνταν κυρίως με την εκπόνηση ερευνών σχετικά με ζητήματα ισότητας και τα τελευταία χρόνια προσφέρει μια σειρά υπηρεσιών σε άτομα που έχουν υποστεί έμφυλη βία. Ταυτόχρονα, η Διοτίμα οργανώνει μια σειρά δράσεων και επιμορφώσεων. Η κυρία Ξυθάλη εργάζεται τα τελευταία 3,5 χρόνια στη Διοτίμα και, συγκεκριμένα, συμμετέχει στα επιμορφωτικά προγράμματα του οργανισμού ως ψυχολόγος, όπου σε συνεργασία με την επιστημονικά υπεύθυνη σχεδιάζει επιμορφωτικές δράσεις του φορέα, ενώ, παράλληλα, είναι εκπαιδεύτρια στα σεμινάρια αυτά σε άλλους επαγγελματίες.
Η Διοτίμα, παράλληλα, συμμετέχει σε δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και ενδυνάμωσης σε άτομα που έχουν υποστεί έμφυλη βία ή βρίσκονται σε κίνδυνο να υποστούν στο μέλλον. Οι επιμορφωτικές δράσεις της Διοτίμα βασίζονται σε προγράμματα χρηματοδοτούμενα, τα οποία υποβάλλει ο φορέας. Το τελευταίο τετράμηνο διοργανώθηκαν περίπου είκοσι σεμινάρια μέσα από διαφορετικές χρηματοδοτήσεις από επαγγελματίες, που δουλεύουν κυρίως στον χώρο του προσφυγικού, ενώ σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διοργανώνεται περίπου ένα επιμορφωτικό σεμινάριο τον μήνα.
Οι δράσεις, που αφορούν απευθείας σε άτομα, που έχουν υποστεί έμφυλη βία ή μπορεί να υποστούν είναι μακράς διάρκειας. Η μέση διάρκεια των σεμιναρίων, που αφορούν τους επαγγελματίες, κυμαίνεται περίπου σε έναν κύκλο συναντήσεων τριών ημερών. Τα σεμινάρια αυτά δομούνται μέσα από συζητήσεις και βιωματικές δραστηριότητες, ενώ δίνεται η δυνατότητα σε επαγγελματίες του χώρου να μοιραστούν εμπειρίες αναφορικά με την έμφυλη βία και την επίδραση του φύλου. Θα πρέπει, παράλληλα, να επισημάνουμε, πως οι υπηρεσίες της Διοτίμα εντοπίζονται στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Λέσβο και τη Σάμο, ενώ ανά διαστήματα δράσεις του οργανισμού πραγματοποιούνται και σε άλλες πόλεις, όπως η Λάρισα, η Εύβοια και τα Ιωάννινα.
Μια βασική παράμετρος, για να κατανοήσουμε την έμφυλη βία ως φαινόμενο στο σύνολό της, είναι η ανάγκη να προσδιορίσουμε όλα τα χαρακτηριστικά της. Σύμφωνα με την κυρία Ξυθάλη “όταν μιλάμε για έμφυλη βία στην ουσία περιγράφουμε κάθε επιβλαβή πράξη, κάθε πράξη, που βλάπτει ένα άτομο, η οποία συμβαίνει παρά τη θέληση του και ως αφορμή έχει το φύλο του. Επίσης, ως έμφυλη βία περιγράφεται κάθε μορφή βίας, η οποία βλάπτει δυσανάλογα και επηρεάζει εξίσου δυσανάλογα άτομα ενός συγκεκριμένου φύλου ή ενός συγκεκριμένου σεξουαλικού προσανατολισμού. Οπότε με τον όρο έμφυλη βία στην ουσία περιγράφουμε τόσο πράξεις, που έχουν να κάνουν με σωματικές βλάβες, οπότε περιλαμβάνουν τη σωματική βία. Συμπεριλαμβάνει (ενν. ο όρος), όμως, και την ψυχολογική βία για λόγους, που σχετίζονται με το φύλο. Συμπεριλαμβάνει τη σεξουαλική βία και κάθε μορφή της, ενώ η έμφυλη βία περιλαμβάνει επίσης αυτό, που ονομάζουμε οικονομική έμφυλη βία και στην ουσία έχει να κάνει με την αποστέρηση πόρων για λόγους, που έχουν να κάνουν με το φύλου του ατόμου. Για παράδειγμα, μια μορφή έμφυλης βίας είναι οι διακρίσεις -παρόλο, που μπορεί να μην το σκεφτόμαστε αμέσως- που πολύ συχνά αποτρέπουν τα κορίτσια από το να συνεχίσουν την εκπαίδευση είτε στις τυπικές βαθμίδες π.χ γυμνάσιο, λύκειο είτε σε ανώτερες. Επίσης, ένα σύγχρονο παράδειγμα, που έχουμε είναι στον προσφυγικό πληθυσμό, όπου -δεν ξέρω αν το γνωρίζετε- οι αιτούντες άσυλο έχουν πρόσβαση σε αυτό, που λέμε κάσκα, μια κάρτα, που έχει ένα χρηματικό ποσό, που τους βοηθά, για να μπορέσει να επιβιώσει μια οικογένεια. Το άτομο, στο οποίο εκδίδεται αυτή η κάρτα, αυτόματα είναι ο άντρας της οικογένειας. Αυτό σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, για παράδειγμα, σημαίνει ότι, αν η σύζυγος εγκαταλείψει το κακοποιητικό περιβάλλον, για κάποιο τουλάχιστον χρονικό διάστημα, δεν έχει πρόσβαση σε αυτήν την οικονομική βοήθεια. Αυτό, λοιπόν, πέρα από την ενδεχόμενη σωματική και ψυχολογική βία, έχει και μια οικονομική διάσταση, την οποία χαρακτηρίζουμε και οικονομική έμφυλη βία. Οπότε η έμφυλη βία παίρνει διάφορες μορφές. Περιλαμβάνει κάθε μορφή παραβιαστικής ή κακοποιητικής ή επιβαρυντικής πράξης, η οποία συμβαίνει εις βάρος ενός ατόμου για λόγους, οι οποίοι σχετίζονται με το φύλο. Η έμφυλη βία αφορά κυρίως γυναίκες και κορίτσια, αλλά, όχι μόνο”.
Αναφορικά με την έμφυλη βία και τον τρόπο, που μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις διάφορες μορφές της, τις πιθανές διαφορές, που μπορεί να προκύπτουν σε κάθε μορφή, καθώς και το πόσο ευάλωτες μπορεί να είναι οι γυναίκες στην εκάστοτε μορφή, η κυρία Ξυθάλη επισημαίνει, πως “δεν κρατούνται στατιστικά διακριτά, γιατί η βία δεν έχει μια μόνο μορφή. Για παράδειγμα, η ενδοοικογενειακή βία, που είναι μία πολύ κοινή μορφή έμφυλης βίας, εμπεριέχει και ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική και οικονομική βία ταυτόχρονα. Οπότε, δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, γιατί δεν υπάρχουν στοιχεία. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι γενικά η έμφυλη βία υποκαταγράφεται, δηλαδή τα στοιχεία, που έχουμε δεν αντικατοπτρίζουν την απόλυτη πραγματικότητα, γιατί είναι πολύ λιγότερα από τα πραγματικά. Τα καταγεγραμμένα περιστατικά υπολογίζεται ότι είναι περίπου το ? από τα πραγματικά. Ξέρουμε ότι υπάρχει φόβος για την καταγραφή των περιστατικών. Εξ ού και η υποκαταγραφή. Ξέρουμε ότι η έμφυλη βία δεν κάνει διακρίσεις ως προς το ποια άτομα θα αγγίξει, καθώς χαρακτηρίζεται ως μία διαταξικη μορφή βίας, συμβαίνει, δηλαδή, σε άτομα όλων των κοινωνικών-οικονομικών και μορφωτικών επιπέδων. Συμβαίνει σε παρόμοια ποσοστά ακόμη και αν παίρνει διαφορετικές μορφές και ανάλογα με το αν τα άτομα με βάση το status τους αντιμετωπίζουν διαφορετικές δυσκολίες, για να βγουν από τις καταστάσεις βίας. Οπότε, ξέρουμε ότι η έμφυλη βία είναι ένα πολύ κοινό φαινόμενο. Συμβαίνει πολύ συχνά".
Σύμφωνα με την κυρία Ξυθάλη και με βάση τα στοιχεία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, 1 στις 4 γυναίκες θα υποστεί κάποια στιγμή στη ζωή της ενδοοικογενειακή βία, κάθε χρόνο το 6 έως 10% θα βιώσει ενδοοικογενειακή βία, ενώ, για την σεξουαλική βία τα ποσοστά είναι υψηλότερα. Χαρακτηριστικό είναι, μάλιστα, το γεγονός πως 1 στις 3 γυναίκες δηλώνει ότι έχει υποστεί σεξουαλική βία. Βέβαια, θα συναντήσουμε "διαφοροποιήσεις ανάλογα με το είδος, την ηλικία και το αν συμβαίνει από τον κοντινό περίγυρο ή από τους συντρόφους. Να αναφέρω μιας και έχει τελευταία πολύ έντονα απασχολήσει και την δημοσιότητα, ότι από τις γυναίκες που δολοφονούνται, το 50% δολοφονείται από τους συντρόφους. Είναι ενδεικτικό αυτό, νομίζω".
Συσχετίζεται η βία από την καταγωγή, την οικονομική κατάσταση ή το μορφωτικό επίπεδο του δράστη;
"Όχι. Η αλήθεια είναι ότι -και αυτό είναι θλιβερό- το μόνο διακριτικό, που μπορούμε να εντοπίσουμε ως προς την έμφυλη βία είναι ότι οι δράστες είναι συνήθως άνδρες, αλλά είναι άνδρες κανονικοί, που κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Δεν χαρακτηρίζονται από κάποια ψυχοπαθολογία. Δεν προέρχονται από κάποια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη, ένα συγκεκριμένο τόπο και αυτό, γιατί η έμφυλη βία είναι αποτέλεσμα των άνισων σχέσεων, που υπάρχουν μεταξύ των φύλων. Υπάρχει ανισότητα, υπάρχουν διακρίσεις σε βάρος τόσο των γυναικών, όσο και ατόμων με διαφορετική από την αναμενόμενη σεξουαλικότητα και πατώντας πάνω σε αυτές, αυτές οι ανισότητες και αυτές οι διακρίσεις δημιουργούν το χώρο, ώστε να συμβαίνουν τα περιστατικά βίας. Οπότε, όχι. Οι δράστες δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Δεν μπορώ να σας δώσω δυστυχώς ή ευτυχώς κάποιο τέτοιο στοιχείο. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι δράστες βίας ανεξάρτητα με το φύλο του θύματος, δηλαδή είτε τα θύματα είναι γυναίκες είτε είναι άνδρες, οι δράστες είναι συνήθως άνδρες”.
Άρα, λοιπόν, υπάρχει ένα ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, που ευνοεί αυτήν τη συμπεριφορά;
"Ναι. Ο κοινωνικός περίγυρος, ο οποίος ανέχεται τα περιστατικά βίας, καλλιεργεί σεξιστικές συμπεριφορές, δείχνει μεγαλύτερη αυστηρότητα στο πώς υπακούουν γυναίκες, κορίτσια αλλά και αγόρια και άνδρες, στους κανόνες, που υπάρχουν σχετικά με το πώς συμπεριφέρεται το κάθε άτομο αναφορικά φύλο του. Το αναφέρω αυτό, για να πω, για παράδειγμα, ότι οι γκέι άνδρες θεωρείται εν μέρει ότι δεν υπακούουν στους κοινωνικούς κανόνες σχετικά με το τι είναι να είσαι άνδρας. Αυτό είναι ένας λόγος που πολλές φορές θα υποστούν έμφυλη βια. Οπότε, η κοινωνία, που ζούμε, επιτρέπει και πολλές φορές κιόλας προάγει και δίνει χώρο, αν θέλετε, σε τέτοιου είδους συμπεριφορές, νομίζω".
Υπάρχουν στάδια, κατά τα οποία μια γυναίκα θα εκδηλώσει την ανάγκη της να εγκαταλείψει ένα κακοποιητικό περιβάλλον;
"Η αλήθεια είναι ότι επίσης δεν υπάρχει κανόνας και αυτό είναι νομίζω πολύ σημαντικό να το θυμόμαστε κάθε φορά, που είτε στην προσωπική μας ζωή έχουμε ένα κοντινό μας είτε υποστηρίζουμε ένα άτομο, το οποίο βρίσκεται σε μία τέτοια συνθήκη. Οι χρόνοι, που θα πάρει ο καθένας, που βρίσκεται σε μία τέτοια συνθήκη, είναι διαφορετικοί. Και εξαρτάται από μία σειρά παραμέτρων, που είναι μοναδικές για την καθεμία και τον καθένα. Υπάρχουν άνθρωποι, που πραγματικά μέσα σε μια μέρα, επειδή έγινε αυτό το κάτι, το οποίο πέρασε τα όρια της αντοχής τους, σηκώθηκαν και έφυγαν. Υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι επίσης έφυγαν από μόνοι τους".
Βέβαια, η κυρία Ξυθάλη υπογραμμίζει πως η φυγή αυτή δεν σηματοδοτεί πάντα το τέλος μιας τέτοιας κατάστασης και φέρνει ως παράδειγμα τις γυναικοκτονίες, όπου γυναίκες δολοφονήθηκαν αφότου έφυγαν από μια κακοποιητική συνθήκη, χωρίς το γεγονός αυτό να εμποδίσει τον δράστη να τις αναζητήσει, με σκοπό να τις τιμωρήσει για τη φυγή αυτή. "Επειδή, όπως είπαμε πριν η έμφυλη βία είναι τόσο κανονική, είναι τόσο "συνηθισμένη" για την εποχή μας αναπαράσταση, πιθανότατα κάτι, το οποίο βιώνω στην αρχή να μην το τοποθετήσω στο μυαλό μου σαν βίαιο" .
Είναι σύνηθες φαινόμενο, ως εκ τούτου, πολλές γυναίκες να μην κατανοούν αμέσως την κατάσταση, στην οποία βρίσκονται. Η κυρία Ξυθάλη παίρνει ως παράδειγμα την επικαιρότητα και αναφέρει πως η σεξουαλική βία και η παραβιαστική συμπεριφορά δεν αποτελούν αναπαραστάσεις και παραστάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν οπωσδήποτε αιμόφυρτους ανθρώπους. "Η έμφυλη βία δεν είναι πάντοτε έτσι. Συμβαίνει παρά πολλές φορές σε μια συντροφική σχέση, μέσα στην οικογένεια, σε νέους ανθρώπους, που δεν ξέρουν, αν αυτό, που τους συμβαίνει, συμβαίνει και σε άλλους".
Συνεπώς, δεν είναι απαραίτητο το άτομο, που υφίσταται έμφυλη βία να κατανοήσει και να εντοπίσει αμέσως την παραβίαση και την κακοποιητική αυτή συμπεριφορά. "Οπότε, είναι αρκετά συχνό κάτι το οποίο βιώνουμε, να μην το τοποθετήσουμε από την αρχή εκεί που πρέπει. Νομίζω ότι το πιο το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό. Βρίσκομαι σε μία συντροφική σχέση με έναν άνθρωπο, που, ενώ εγώ έχω θετικά συναισθήματα απέναντι του, εκείνος με υποτιμά αλλά το κάνει με έναν τρόπο, που δεν είναι πολύ επιθετικός, δεν είναι με βρισιές, με υποτιμάει, όμως, συνεχώς. Μπορεί οι γύρω μου να το αντιλαμβάνονται αλλά εγώ, που βρίσκομαι σε αυτή τη συναισθηματική κατάσταση, δεν μπορώ να το αντιληφθώ. Δεν είναι σίγουρο το πόσο εύκολα η πραγματικότητα αυτή είναι διακριτή ως παραβιάστικη και βίαιη, γιατί είναι πάρα πολύ κανονικοποιημένη. Αυτό είναι το ζήτημα. Δεν έχει να κάνει με την κατανόηση των ατόμων. Έχει να κάνει με το πόσο κοινές είναι οι αναπαραστάσεις αυτών των δυναμικών, αυτών των σχέσεων. Ενα, επίσης, πολύ καλό παράδειγμα είναι η σεξουαλική βία εντός γάμου, όπου μέχρι πρόσφατα, μέχρι το 2006, στην Ελλάδα, αυτό δεν αναγνωριζόταν ως αδίκημα ή πολλές φορές ακόμα δεν αναγνωρίζεται ως αδίκημα. Γιατί υπήρχε μία κοινή πεποίθηση ότι άπαξ και παντρευτώ και έχω υπογράψει το συμβόλαιο γάμου, κάπως υπάρχει η υποχρέωση να συνευρεθούμε σεξουαλικά με το σύζυγό μου, όποτε το επιθυμεί. Κατά συνέπεια, κάθε μη συναινετική επαφή δεν θεωρούνταν βιασμός. Από το 2006 και μετά, που αναγνωρίζεται, υπάρχει η δυνατότητα μια παντρεμένη γυναίκα να πάει στην αστυνομία και να ζητήσει να προστατευτεί, γιατί βιάζεται εντός γάμου. Η κοινωνική αναπαράσταση, όμως, δεν αλλάζει το ίδιο γρήγορα. Εξακολουθεί να υπάρχει η κοινωνική αναπαράσταση, που λέει ότι έχω καθήκον να έχω σεξουαλικές επαφές με το σύζυγο μου. Οπότε, σκεφτείτε όλες αυτές τις περιπτώσεις ατόμων, που βρίσκονται σε μία τέτοια σχέση, που δεν επιθυμούν πάντα να έχουν σεξουαλική επαφή με το σύζυγό τους, αλλά, το κάνουν, γιατί πιστεύουν ότι είναι υποχρέωσή τους. Αυτή, λοιπόν, είναι μία κακοποιητική σχέση. Είναι μια σχέση, που υπάρχει σεξ χωρίς συναίνεση. Δεν έχει να κάνει με την έλλειψη κατανόησης. Είναι κάτι τέλος πάντων διαφορετικό. Έχει να κάνει με την κοινωνία, μέσα στην οποία ζούμε και φυσικά υπάρχουν και ατομικά χαρακτηριστικά και προσωπικότητες και συνθήκες πληροφόρησης, που επηρεάζουν το πόσο γρήγορα αντιλαμβανόμαστε κάτι τέτοιο".
Όταν, λοιπόν, μιλάμε για σεξουαλική βία, επειδή δεν είναι όλα τα περιστατικά ίδια, ο τρόπος, που θα βιώσει η κάθε γυναίκα το γεγονός αυτό είναι διαφορετικός. Όπως, επίσης είναι διαφορετικό το πόσο γρήγορα θα μιλήσει σε κάποιον. Κατά την κυρία Ξυθάλη "οι άνθρωποι, που έχουν υποστεί παραβιαστικές σεξουαλικές συμπεριφορές έχουν μεγάλη ντροπή, ιδίως οι γυναίκες, διότι οι γυναίκες κοινωνικά ξέρουν. Ξέρουν ότι η κοινωνία εκείνες θα κατακρίνει πρώτες, παρότι δεν έχουν κάνει τίποτα, παρότι άλλος ήταν εκείνος, που ήταν παραβιαστικός. Αυτό που γενικά γνωρίζουμε είναι ότι μπορεί να μιλήσουν σχετικά γρήγορα οι γυναίκες σε κοντινούς τους ανθρώπους, που εμπιστεύονται πολύ. Δεν θα μιλήσουμε εύκολα δημόσια, δε θα απευθυνθούν εύκολα στις Αρχές. Πολύ μικρός αριθμός περιστατικών σεξουαλικής βίας αναφέρεται στις Αρχές και σε αυτό συντελεί το ότι είναι δύσκολη η ποινική διαδικασία στη συνέχεια για τα άτομα, που έχουν υποστεί σεξουαλική βία, γιατί χρειάζεται να περιγράψουν πράγματα για το χαρακτήρα τους, για το σεξουαλικό τους παρελθόν, για το πόσους συντρόφους είχαν, καθώς και για τις σεξουαλικές πρακτικές, πού επιθυμούν να συμμετέχουν, παρόλο που δεν θα έπρεπε να είναι μέρος της αποδεικτικής διαδικασίας, γιατί δεν σημαίνουν τίποτα, αλλά έτσι είναι η διαδικασία αυτή. Έτσι είναι ή έτσι ήταν τουλάχιστον μέχρι πολύ πρόσφατα. Οπότε, πολύ μικρός αριθμός ατόμων φτάνει στις Αρχές και είναι και εξαιρετικά δύσκολο να μιλήσουν δημόσια? οπότε, το ότι κάποιος άνθρωπος μπορεί να αργήσει πάρα πολλά χρόνια να μιλήσει εμένα μου είναι πάρα πολύ κατανοητό και από δικές μου εμπειρίες, αλλά και με βάση την βιβλιογραφία που υπάρχει, υπάρχει φοβερός φόβος. Υπάρχουν απειλές πολλές φορές, που σχετίζονται με την σεξουαλική βία. Η Σοφία Μπεκατώρου, για παράδειγμα, αναφέρει απειλές προς το πρόσωπό της. Υπάρχει ντροπή. Υπάρχει ακριβώς αυτή η γνώση και είναι γνωστό. Αυτό είναι που κάνει τους ανθρώπους, που έχουν υποστεί σεξουαλική βία, να μην μιλάνε, γιατί ξέρουν τι έχει συμβεί σε φίλες τους, τι έχει συμβεί στις μαμάδες, όταν μίλησαν και δε βρήκαν υποστήριξη. Αυτό που είναι πολύ ενθαρρυντικό και είναι ίσως η μεγαλύτερη συνεισφορά του ΜeΤoo movement τώρα και πιο ξεκάθαρα στην Ελλάδα είναι ότι δημιούργησε κάποιο χώρο, για να μιλάμε, για αυτά τα πράγματα, για να μπορούμε να το πούμε, δημιουργώντας αυτό το χώρο, ενώ μειώνεται σε κάποιο βαθμό και ο φόβος που υπάρχει, όταν νιώθεις ότι πολλές είναι εκείνες που μιλάνε, ότι έχει συμβεί σε πολλές και όλες νιώθουν τα ίδια συναισθήματα, που νιώθω εγώ. Είναι πιο εύκολο την επόμενη φορά να ζητήσεις βοήθεια από όπου εσύ κρίνεις την βοήθεια, που μπορείς να πάρεις πιο γρήγορα στο χρόνο, που θα σε βοηθήσει εσένα πιο σύντομα και πιο αποτελεσματικά.
Μια περίοδος κρίσης, όπως η οικονομική, μπορεί να ενισχύσει φαινόμενα έμφυλης βίας; Συγκρίνοντας την Ελλάδα και το εξωτερικό υπάρχουν ομοιότητες/διαφορές;
"Οι συνθήκες κρίσης, όπως η οικονομική, είναι εγκλιτικοί παράγοντες για τέτοιες συμπεριφορές, οπότε δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε με απόλυτους αριθμούς. Είναι αυτό το στατιστικό από αυτά τα δύσκολα στατιστικά. Γιατί αυτό, που δεν είναι εύκολο να ξεκαθαρίσουμε, είναι αν υπάρχει αύξηση βίας ή αύξηση της καταγραφής". Η κυρία Ξυθάλη θεωρεί πως το γεγονός ότι συζητείται περισσότερο το φαινόμενο της έμφυλης βίας, καθώς και η δημιουργία περισσότερων υπηρεσιών έχουν ως απότοκο την αύξηση των καταγραφών. Κατά την ίδια: "στην Ελλάδα έχουμε μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων περιστατικών έμφυλης βίας, χωρίς να είναι σίγουρο ποιο ποσοστό οφείλεται σε αύξηση βίας και ποιο από αυτό οφείλεται σε αύξηση της ορατότητας. Αυτό, που ξέρω είναι ότι η Ελλάδα σκοράρει πολύ χαμηλά στους δείκτες ισότητας, που συμπεριλαμβάνουν μέσα την ισότητα στην εργασία και την την οικογενειακή ζωή, πράγματα, που είναι διακρίσεις και όχι βία. Τα επίπεδα βίας στην Ευρώπη, για να μιλήσουμε σε ένα συγκρίσιμο επίπεδο είναι παραπλήσια. Δεν έχουν τεράστιες διαφορές ως προς τη βία. Ως προς τους δείκτες ισότητας, η Ελλάδα δεν τα πάει πάρα πολύ καλά. Για την την Ευρώπη, που θεωρώ ότι είναι σημαντικό να συγκρινόμαστε με τις γειτονικές χώρες, έχουμε συγκρίσιμα ποσοστά βίας. Ως προς τις αναφορές, κυρίως σε υπηρεσίες, όπως τα συμβουλευτικά κέντρα, τη γραμμή SOS 15900, ως προς τις δομές, όπως η Διοτίμα. Έχουμε μετά διαφοροποιήσεις ως προς τον κόσμο, που πηγαίνει στις αρχές. Αλλά και αυτό το στοιχείο, επειδή σε κάθε χώρα καταγράφεται διαφορετικά, δεν είναι απαραίτητα εύκολα συγκρίσιμο".
Η Διοτίμα συνεργάζεται με άλλους αντίστοιχους οργανισμούς του εξωτερικού;
Η Διοτίμα είναι μέλος του European Institute for Gender Equality, ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται και με άλλους φορείς στο πλαίσιο ευρωπαϊκών διακρατικών προγραμμάτων. Κατά καιρούς, έχει συνεργαστεί με αντίστοιχους φορείς στην Ισπανία και την Ιταλία. Αυτή την περίοδο, πραγματοποιείται ένα project σχετικά με τους εξαναγκαστικούς γάμους, δηλαδή τους γάμους, που πραγματοποιούνται χωρίς τη συναίνεση τουλάχιστον του ενός. Βασικός σκοπός είναι να υπάρξει μια διακρατική συνεργασία, ώστε να συντεθεί κι ένα ερευνητικό κομμάτι σχετικά με τους εξαναγκαστικούς γάμους. Αξιοσημείωτο είναι, μάλιστα, το γεγονός πως σύμφωνα με την κυρία Ξυθάλη πραγματοποιούνται και κάποιες επιμορφώσεις και κάποιες δράσεις σε κάθε χώρα, ώστε να βελτιωθεί η γνώση των επαγγελματιών, αλλά και των ατόμων, που μπορεί να εξαναγκαστούν σε γάμο. Παράλληλα, η Διοτίμα συνεργάζεται με το πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, καθώς και με μία βελγική οργάνωση, η οποία έχει δημιουργήσει έναν ξενώνα στη Γερμανία για ασυνόδευτα κορίτσια.
Η αντιμετώπιση της γυναικείας κακοποίησης: οι παροχές του κράτους
Κατά την κυρία Ξυθάλη, υπάρχουν δομές δημόσιες και κρατικές και συμβουλευτικά κέντρα για γυναίκες, στα οποία μπορούν να απευθυνθούν τόσο γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία, όσο και γυναίκες που θέλουν να ενημερωθούν σχετικά με αυτό το φαινόμενο. Στις δομές αυτές υπάρχει κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος και νομικός. Υπάρχουν ξενώνες φιλοξενίας για γυναίκες, που έχουν υποστεί έμφυλη, ενώ, όταν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις μπορούν να φιλοξενηθούν οι γυναίκες με τα παιδιά τους, τα οποία έχουν απομακρυνθεί από ένα κακοποιητικό περιβάλλον και δεν έχουν άλλο τρόπο, για να προστατευθούν. Υπάρχει και η γραμμή 15900, μία 24ωρη γραμμή, στην οποία μπορεί να καλέσει ένα άτομο, για να πάρει άμεσα πληροφορίες. Βέβαια, απαιτείται ένας μεγαλύτερος αριθμός κέντρων, όπως λόγου χάρη στην Αθήνα, όπου ο πληθυσμός είναι μεγάλος. Ταυτόχρονα, ο ΟΑΕΔ ανακοίνωσε ότι εντάσσονται και οι γυναίκες στα άτομα, που θα λαμβάνουν ευκαιρίες εργασίας και οικονομικής υποστήριξης, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τις μητέρες, που μεγαλώνουν τα παιδιά τους μόνες.
" Εγώ ελπίζω να δούμε βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, θα ήταν πολύ βοηθητικό να είναι πιο ανοιχτές και πιο προσιτές οι αστυνομικές αρχές, όταν απευθύνεται ένα άτομο, για να αναφέρει την έμφυλη βία και τα πρώτα άτομα είναι γυναίκες, είτε είναι οποιοδήποτε άλλο άτομο. Πρέπει να γίνουν πάλι κάποια βήματα. Ως εκπαιδεύτρια ξέρω ότι δεν υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι, για να υποστηρίξουν τέτοιου είδους καταστάσεις, ότι δεν είναι εκπαιδευμένοι πολλές φορές, για να υποδεχτούν έναν άνθρωπο σε μία κατάσταση μεγάλης έντασης. Η Διοτίμα συνεργάζεται και είναι σε ανοιχτή επαφή με την Αστυνομική Υπηρεσία για θέματα ενδοοικογενειακής βίας".
Ως εκ τούτου, θα πρέπει σύμφωνα με την κυρία Ξυθάλη, να υπάρξει η απαραίτητη υποστήριξη, προκειμένου το άτομο, που βιώνει έμφυλη βία, να μην υποτιμάται και να μην αποτρέπεται από το να αναφερθεί δημόσια σε τέτοια περιστατικά.
Υπάρχει κάτι, που θα θέλατε να τονίσετε;
"Η έμφυλη βία είναι κάτι, το οποίο δεν μπορεί να εξαλειφθεί από σήμερα αύριο. Παρόλα αυτά, όσο καλά συστήματα ανταπόκρισης και να έχουμε στη βία, νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να δούμε αλλαγή πριν. Πριν συμβεί η βία. Αυτό σημαίνει αλλαγή στον τρόπο, με τον οποίο σχετιζόμαστε μεταξύ μας. Νομίζω ότι θα δούμε μεγάλη αλλαγή κοινωνικά, αν οι σχέσεις των ανθρώπων γίνουν περισσότερο συναινετικές. Αν ενεργά εμείς συμπεριφερόμαστε ισότιμα σε άλλους ανθρώπους ανεξάρτητα από το φύλο τους, αν σταματήσουμε να αναπαράγουμε στερεοτυπικές απόψεις σχετικά με το τι είναι ένας άνθρωπος ανάλογα με το φύλο του και τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Και, φυσικά, αν αυτό μεταφραστεί σε πολιτικές, που να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά τα ζητήματα της ισότητας. Αν αυτά τα πράγματα συμβούν, νομίζω ότι θα χρειαστεί να ανησυχούμε λιγότερο για το πώς να αντιμετωπίσουμε περιστατικά βίας, γιατί αναπόφευκτα θα μειωθούν τα περιστατικά βίας. Περισσότερο χρειάζεται να απευθυνθούμε σε νεότερους από εμάς ανθρώπους. Είναι σημαντικό να περάσει η συζήτηση στα σχολεία και μέσα στα σχολεία να προωθηθούν συναινετικές σχέσεις, σχέσεις με σεβασμό, ώστε να μπορέσουμε κάποια στιγμή όντως να δούμε κάποια ουσιαστική αλλαγή. Διαφορετικά, θα κυνηγάμε πάντα περισσότερα μέτρα, περισσότερες δομές. Ποτέ δεν θα είναι αρκετές".
***
Η έμφυλη βία αποτελεί ένα φαινόμενο καθημερινό, που δε γνωρίζει σύνορα και κοινωνικές διακρίσεις, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως έχει πολλές αποχρώσεις, με αποτέλεσμα να αγγίζει πολλές διαφορετικές πτυχές και εκφάνσεις της καθημερινής ζωής. Σύμφωνα με την κυρία Ξυθάλη, βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας είναι η μεταβολή και ο επαναπροσδιορισμός του τρόπου, με τον οποίο δρούμε και συμπεριφερόμαστε, ώστε οι σχέσεις μας να διέπονται από τη συναίνεση και τον σεβασμό. Η εξάλειψη της έμφυλης βίας είναι πρωτίστως ζήτημα κουλτούρας, καθώς η συγκεκριμένη μορφή βίας δομήθηκε, θεμελιώθηκε και επιβίωσε λόγω ιστορικά διατυπωμένων στερεοτύπων αναφορικά με την ισότητα των φύλων. Θα πρέπει, λοιπόν, να σπάσουμε και να αποβάλουμε τον κύκλο των στερεοτύπων αυτών, προκειμένου η ισότητα να αποτελεί βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο των σχέσεών μας και της κοινωνίας γενικότερα.
*H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
